Cố nhiên cũng không hoàn toàn là lúc nào chúng ta cũng có thể tuỳ ý lựa chọn. Mỗi người sinh ra đều đã được an bài một mối quan hệ nhân duyên từ ban đầu; kết giao với ai, trên đường đời sẽ gặp ai, thì ở đó đã có rồi. Cho nên nhiều khi chúng ta không thể tự sắp đặt kịch bản cuộc đời cho được; sinh ra trong một hoàn cảnh gia đình như thế nào, người thân, bạn bè, hàng xóm láng giềng ra sao không phải là điều mà ta có thể tự ý quyết định.
Trong ‘Luận ngữ’ – Thiên thứ 16, tập ‘Quý thị’ có dẫn: “Ích giả tam hữu, tổn giả tam hữu. Hữu trực, hữu lượng, hữu đa văn, ích hĩ. Hữu tiện tích, hữu thiện nhu, hữu tiện nịnh, tổn hĩ“. Nghĩa là: ‘Bạn có ích gồm ba loại, bạn có hại cũng thế. Bạn trung thực, bạn rộng lượng, bạn có kiến thức sâu rộng, ở cùng sẽ có lợi cho bản thân. Bạn giả uy nghi, bạn khéo chiều chuộng, bạn ưa siểm nịnh, ở cùng sẽ làm hại đến chính mình’. Khổng Tử cho rằng: Kết bạn nên chọn những người chính trực, thành tín và có hiểu biết sâu rộng, như vậy ta mới có thể học được điều hay từ bạn. Nếu kết giao với người quen thói xu nịnh, a dua bợ đỡ, hay nói lời xảo trá bịp bợm, thì sớm muộn gì phẩm hạnh của ta cũng bị họ làm tổn hại.
Kết giao bạn bè nên thật thận trọng, chỉ cần là người cùng chí hướng thì dù cách xa vạn dặm cũng có thể trở thành tri kỷ. Lời khuyên của người xưa cho đến nay vẫn là ‘danh ngôn chí lý’.
Thực chất, không chỉ kết giao bạn bè cần cẩn thận, mà bất cứ mối quan hệ nào khác trong cuộc sống cũng đều cần đến sự cân nhắc tỉnh táo như thế, bao gồm cả mối quan hệ với hàng xóm và người thân. Có câu: “Ba loại hàng xóm chớ lại gần, ba kiểu người thân nên lánh mặt”, cần chung sống với người thân và hàng xóm như thế nào mới được trong ấm ngoài êm? Những kiểu người nào nên tránh? Đến nay, những đúc kết từ trí tuệ của tổ tiên vẫn còn nguyên giá trị.
Chắc hẳn có rất nhiều người trong chúng ta đã từng nghe hoặc trải qua cuộc trò chuyện như sau:
“Tôi kể cho chị chuyện này, ngàn vạn lần không được nói với ai đấy nhé!”
“Chị còn chưa hiểu tính tôi ư? Mau kể đi, tôi tuyệt đối không nói cho ai biết đâu!”
Đặc biệt là các bà các bác, các cô các dì làng trên xóm dưới, hầu như ngày nào cũng tụ tập tán gẫu với nhau, buôn đủ thứ chuyện trên trời dưới biển, xa thì bàn luận chuyện thiên hạ, gần thì nói việc nhà người ta.
Kỳ thực, lảm nhảm những chuyện gia đình nhỏ nhặt thường ngày cũng không có gì đáng trách. Người xưa từng nói một câu rất hay: “Có ai là không nghị luận sau lưng kẻ khác, có ai là không bị người khác bàn tán sau lưng”.
Nhưng có những người hàng xóm ngoài mặt là một chuyện, còn sau lưng, họ lại biểu hiện ra một thái độ hoàn toàn khác. Trước mặt người toàn nói lời hay ý đẹp, sau lưng người lại ‘bàn lộng thị phi’, làm trái phải lẫn lộn, bêu xấu đủ điều. Kẻ như vậy đã vượt khỏi việc buôn chuyện nhà thông thường, trở thành kiểu ‘khua môi múa mép’ – là một dạng biểu hiện của sự thiếu hụt đạo đức. Loại người này rất đáng sợ. Vì thế, nếu gặp kiểu hàng xóm như vậy, tốt nhất chúng ta nên kính trọng nhưng không nên gần gũi, giữ khoảng cách với họ hoặc hạn chế tiếp xúc sẽ tốt hơn.
Tục ngữ có câu: “Bà con xa không bằng láng giềng gần”. Đời người ai cũng có lúc thăng lúc trầm, lúc giúp đỡ người khác và lúc cần được tương trợ. Hàng xóm láng giềng sống với nhau, thường xuyên gặp mặt, ‘ngẩng đầu không thấy, cúi đầu là thấy’. Vậy nên, lúc gặp khó khăn, nếu chúng ta có thể giúp nhau được thì cứ giúp, chủ động hỗ trợ một tay.
Tuy nhiên, cũng có vài người hàng xóm lòng dạ ích kỷ, họ chẳng cần biết bạn có năng lực hoặc thời gian hay không, chỉ cần có việc muốn nhờ bạn giúp thì họ đều không ngại mở miệng nhờ vả. Nếu như bạn không giúp được họ, nói không chừng họ sẽ còn ‘giận cá chém thớt’, trách cứ bạn. Hơn nữa, dù bạn có thực sự tận tâm tận lực giúp đỡ, thì cũng rất khó nhận được một câu cảm ơn hay bất cứ sự cảm kích nào từ họ. Những người đó, trái lại, còn cho rằng những gì bạn làm cho họ đều là hiển nhiên.
Tới khi gia đình bạn gặp chuyện, muốn nhờ họ giúp, những người hàng xóm đó lại viện ra hàng ngàn lý do để từ chối, thậm chí còn xa lánh, tránh mặt bạn.
Sống trên đời, đối mặt với kiểu hàng xóm này, chúng ta nên giữ khoảng cách, lý trí bảo vệ bản thân một chút, không nên vì cả nể nhất thời mà tự chuốc họa vào thân.
Những người hàng xóm với tâm địa hẹp hòi thường hay cố chấp vào những chuyện vụn vặt. Cho dù chuyện đó đã trải qua bao năm rồi, nhưng trong lòng họ vẫn luôn khắc ghi, kí ức của họ hãy còn nguyên vẹn, cất giấu tận sâu nơi đáy lòng.
Hàng xóm như vậy nên ‘kính nhi viễn chi’ – kính trọng nhưng không gần gũi – hoặc nên tránh xa. Bởi vì trong mắt loại người này chỉ có phân soi lỗi lầm của người khác, chung quy luôn kiếm cớ bắt bẻ, túm chặt cái sai của mọi người mà không buông.
Giữa hàng xóm láng giềng chung sống với nhau, khó tránh khỏi sẽ phát sinh những xích mích, hiểu lầm. Đa phần mọi người chỉ qua một đoạn thời gian là sẽ quên hết, hai bên gia đình lại dễ dàng hòa hảo như xưa. Ngược lại, kẻ tâm địa hẹp hòi sẽ khiến tình làng nghĩa xóm ngày một rạn vỡ, sau cùng chỉ có thể coi nhau như những ‘người lạ từng quen’.
Thứ nhất, người có vay mà không có trả
Ông cha ta thường dạy bảo: “Một giọt máu đào hơn ao nước lã”, ruột thịt thân thích có cùng quan hệ huyết thống đều là người một nhà, vui buồn sướng khổ có nhau. Các thành viên trong gia đình giúp đỡ lẫn nhau là lẽ thường tình, nhưng cũng cần có giới hạn: chúng ta có thể giúp những việc chính đáng, giúp người trong lúc nguy cấp chứ không thể giúp đỡ cả đời. Đặc biệt trong chuyện vay mượn tiền bạc, chúng ta nên đối đãi một cách cẩn thận, rõ ràng.
Một số người thường hay “thấy người sang bắt quàng làm họ”. Nếu một ngày bạn làm ăn phát đạt, bạn sẽ thấy những người này lũ lượt, rối rít tìm đến cửa thăm hỏi làm thân. Lúc đầu vì để mượn tiền hoặc muốn được bạn giúp đỡ; họ sẽ tỏ ra biết điều, nói gì nghe nấy, mặt mày niềm nở với bạn. Tuy nhiên, chỉ cần tiền đã về tay, những người này sẽ lập tức trở mặt không nhận người thân, im bặt lờ đi chuyện trả nợ. Nếu bạn tìm đến yêu cầu họ trả lại tiền, miệng lưỡi họ sẽ án định bạn thành: ”Đồ sói mắt trắng, đồ con cháu bất hiếu”. Lời họ nói ra đầy oán khí, vô cớ gán cho bạn cái danh “Sói mắt trắng” (‘Bạch nhãn lang’ – một từ có nguồn gốc Trung Quốc, chỉ người vong ơn bội nghĩa, tâm địa tàn bạo. Sói vốn dĩ đã hung ác, sói mắt trắng còn tàn độc hơn, vì mắt trắng cũng như không có mắt, cũng bằng như không có tính người).
Do đó, nếu bạn gặp phải kiểu người thân như vậy, vẫn nên ít giao du qua lại thì hơn.
Thứ hai, người ham ăn biếng làm
Có câu: “Cận chu giả xích, cận mặc giả hắc”, nghĩa là: gần chu sa sẽ biến thành đỏ, gần mực sẽ biến thành đen; ngụ ý nhấn mạnh sự ảnh hưởng cực kỳ trọng yếu của hoàn cảnh đối với cá nhân mỗi con người.
Thật vậy, không sợ người không có bản lĩnh, chỉ sợ người không muốn tiến lên. Nếu một người suốt ngày chỉ giỏi ăn không ngồi rồi, oán trời trách người, lại còn thiếu chí tiến thủ thì chúng ta càng nên cách xa người đó một chút. Loại năng lượng tiêu cực này dễ lây nhiễm, và có thể ảnh hưởng xấu đến những người xung quanh.
Một người bình thường chỉ cần có hoài bão và sự kiên trì nỗ lực, thì người đó xứng đáng có được cuộc sống hạnh phúc. Ngược lại, một người dù có gia tài vạn tỷ, nhưng nếu suốt ngày ăn chơi lêu lổng mà không chịu khó làm việc thì đến mỏ vàng cũng cạn.
Thứ ba, người ưa nịnh bợ
Người xưa từng nói:
“Bần cư náo thị vô nhân vấn,
Phú tại thâm sơn hữu khách tầm.”
Tạm dịch:
“Nghèo giữa chợ đông mấy ai hỏi,
Giàu ở núi sâu lắm khách tìm.”
Thế mới tỏ cái nghịch lý: Người nghèo dẫu ở phố thị phồn hoa cũng chẳng ai thèm ngó ngàng thăm hỏi, ngược lại, người giàu dù ở vách núi rừng xanh cũng vẫn có khách tìm tới nhận họ hàng.
Thời bạn có tiền có của, cô bảy dì tám hay thậm chí là họ hàng hang hốc xa tít mù khơi cũng đều tìm đến bạn, đi đi lại lại để kết thân. Thế nhưng một khi bạn sa sút không một xu dính túi, cho dù bạn có chủ động đến cửa hỏi thăm, thì những người thân loại này cũng chẳng dễ gì ngó ngàng tới bạn. Vì thế, đối với những người họ hàng như vậy, qua lại được thì qua lại, không qua lại được thì nên cắt đứt.
Thực tế, trong các mối quan hệ thường ngày, bất luận là đối với hàng xóm hay người thân, chúng ta đều nên thẳng thắn thành khẩn, thật lòng đối đãi với nhau, phát hiện điểm tốt của người khác và học cách bao dung mọi người. Có như vậy, chúng ta mới có thể chung sống hòa thuận.
Nếu bạn gặp phải sáu loại người trên, hãy nhớ lời dạy của bậc hiền triết Khổng Tử: “Đạo bất đồng, bất tương vi mưu”, tức là: Không cùng chung chí hướng, nhận thức thì không thể nói chuyện hay đàm đạo cùng nhau. Vận dụng lý ấy để hành xử sẽ giúp bạn tránh được những phiền phức không đáng có.
***
Mỗi cá nhân trong gia đình đều nên làm tốt cả việc ‘đối nội’ lẫn ‘đối ngoại’, vừa tự soi bản thân lại vừa có thể học hỏi từ người khác, hiểu người biết ta, ứng xử phải lẽ. Trong ‘đối ngoại’ với hàng xóm, cần giữ khoảng cách với 3 loại người: người sống hai mặt, người chỉ mong nhận được chứ không muốn mất đi, người lòng dạ hẹp hòi. Trong ‘đối nội’ với thân nhân, cần lánh mặt 3 kiểu người: người có vay không có trả, người ham ăn lười làm, người xun xoe nịnh hót.
Xung quanh bạn có những kiểu hàng xóm, thân nhân như vậy không?
Đừng quên rằng: “Biết người biết ta, trăm trận trăm thắng”!
Biên dịch: Mỹ An
Hình ảnh thêm về 3 loại hàng xóm chớ lại gần, 3 kiểu người nên lánh mặt
