Cách đón Tết của người Phật tử nói riêng và những người có niềm tin đạo Phật nói chung thường phản ảnh nét văn hóa, tín ngưỡng Phật giáo.

Trước hết, sau thời khắc giao thừa, các Phật tử thường lựa chọn chùa làm nơi đầu tiên để đến cầu nguyện. Một số đi lễ Phật đầu năm để cầu phước báu và những điều may mắn cho bản thân và gia đình. Họ nghĩ rằng Phật và các Bồ-tát là những bậc siêu phàm, luôn luôn từ bi thương xót chúng sanh và sẽ phù hộ họ khi họ cầu nguyện.

Thiết thực hơn, người Phật tử thấy rằng lễ chùa đầu năm là cơ hội quý báu để trải nghiệm tâm linh và hòa mình vào không khí thiêng liêng đầu năm nơi chốn thiền môn thanh tịnh. Sự trải nghiệm đó có thể làm cho tâm họ nhẹ nhàng và thư thái. Mặt khác, các Phật tử cũng nhân dịp này đến các thầy trong chùa để mừng tuổi và chúc Tết đầu năm.

Từ chùa trở về nhà, các Phật tử thường có tâm lý xin “lộc chùa” mang về gọi là lộc đầu năm may mắn. Tập tục “hái lộc”, trước đây, diễn ra ở đình và chùa nhưng hiện nay tục này hầu như chỉ ở chùa. Các chùa ngày xưa thường có nhiều cây lớn với nhiều cành lá sum suê nên việc hái lộc ít ảnh hưởng đến sức khỏe của cây và ít ảnh hưởng đến mỹ quan cây cảnh.

Ngày nay, các chùa, nhất là ở đô thị không gian nhỏ hẹp, thường trồng những cây cảnh nhỏ nên việc hái lộc sẽ ảnh hưởng đến cây cảnh và mỹ quan sân chùa. Ý thức được điều này, người Phật tử đã thay đổi thói quen bằng cách hoan hỷ nhận những “lộc chùa” khác (được các chùa chuẩn bị) mang tính biểu tượng như cành hoa, tấm thiệp ghi câu Phật dạy, bao lì xì nhỏ tượng trưng…Dù hình thức đã thay đổi nhưng ý nghĩa của nó vẫn là bày tỏ niềm hy vọng có được phúc lộc và may mắn trong một năm mới.

Ảnh hưởng nổi bật nhất của tín ngưỡng Phật giáo trong cách đón Tết của người Phật tử Việt Nam là sự cầu nguyện, hay cụ thể hơn là cầu an đầu năm và thậm chí còn cúng sao, giải hạn. Rất nhiều Phật tử, bên cạnh việc lễ Phật đầu năm và tự cầu nguyện, còn ghi tên tuổi của các thành viên trong gia đình để gởi các chùa đọc tên cầu an. Có người còn tin vào “sự ảnh hưởng tốt - xấu” của các sao, hạn nên ghi đầy đủ tên các sao, hạn để thưa các thầy cúng gọi là cúng “nhương tinh giải hạn”.

Đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của quý Phật tử, hầu như các chùa đều thực hiện nghi thức cầu an, dâng sớ đọc tên cho các Phật tử dịp đầu năm. Một số chùa còn có các hình thức “cúng sao giải hạn” nhằm thu hút tín đồ. Phong tục này thường diễn ra từ mùng bốn đến rằm tháng Giêng nhưng đa số tập trung cúng vào ngày mùng tám và ngày rằm. Do đó, vào hai ngày này các chùa thường có đông đảo tín đồ Phật tử.

Một phong tục khác được các Phật tử hưởng ứng những năm gần đây là “hành hương thập tự”. Qua ngày mùng một Tết, một số chùa bắt đầu tổ chức cho các Phật tử đi thăm viếng, lễ Phật và cúng dường các chùa. Mục đích là nhằm tạo cơ hội cho Phật tử gieo duyên, làm phước đầu năm. Nếu mong muốn cầu an thì đây là cách cầu an đúng tinh thần nhân quả.

Ngoài ra, một số ít các chùa và các thiền viện, nhân dịp đầu xuân cũng mở các khóa tu đầu năm cho những ai tận dụng kỳ nghỉ để tu học Phật pháp. Tu tập đúng pháp cũng là cách cầu an hữu hiệu nhất.

Thích Hạnh Chơn