Lâu nay chúng ta thường nghe danh các Thiền sư đắc đạo ở những nước xa xôi như Ấn Độ, Tây Tạng, hoặc gần hơn như Trung Quốc, Nhật Bản, mà dường như rất ít biết về các Thiền sư đắc đạo ở nước ta...

Thiền sư đắc đạo từ nghìn xưa

Sử liệu về Thiền sư nước ta vốn có gốc gác từ hàng nghìn năm trước đã được biên soạn và khắc in, song qua nhiều biến cố lịch sử và cơn binh lửa nên bị thất lạc hoặc thiêu hủy. Nhất là cuối đời Trần, khi nhà Minh sang xâm chiếm nước ta đã gom hết sách sử kể cả kinh sách Phật giáo trong nước để mang về Trung Quốc, số nào không mang đi được thì đốt bỏ. Mãi đến thời Pháp sang, Nhật đến, sách sử Việt Nam lại một lần nữa bị gom lại đem ra nước ngoài...

Đến ngày nay, muốn khảo cứu các trước tác của tiền nhân về Phật pháp nước ta lắm khi phải vào các thư viện của nước ngoài mượn đọc. Phần khác các sử liệu về Thiền sư nước ta trước kia đều viết bằng chữ Hán, trong lúc ngày nay chúng ta học chữ quốc ngữ nên việc tiếp cận hết sức khó khăn.

Tuy vậy, gần đây cũng đã có một số công trình nghiên cứu Phật học giá trị làm khơi dậy việc tìm hiểu sâu hơn về văn hóa Phật giáo Việt Nam vốn là một trong các dòng chủ lưu của văn hóa dân tộc như GS Trần Văn Giàu từng khẳng định.

Các công trình trên cho chúng ta thấy từ nghìn xưa đến nay, các Thiền sư Việt Nam đắc đạo rất nhiều, chẳng những ở thời cận đại mà cả từ đầu Công nguyên. Có những vị đã vượt "nghìn trùng" non nước để từ Việt Nam qua tận Ấn Độ để chiêm bái Bồ đề đạo tràng và ở lại học tiếng Phạn rồi thoát xác bỏ thân ở chùa Niết Bàn bên đó như ngài Đại Thừa Đăng chẳng hạn.

Dựa vào tài liệu, cùng kết quả biên soạn của các vị cao tăng cũng như các nhà nghiên cứu Phật học hàng đầu của Việt Nam như cố Hòa thượng Thích Mật Thể, Hòa thượng Thích Thanh Từ, Hòa thượng Thích Nhất Hạnh, GS Nguyễn Đăng Thục, GS Lê Xuân Khoa, học giả Lê Mạnh Thát kết hợp cùng tài liệu riêng mà chúng tôi có được để giới thiệu qua loạt bài này những câu chuyện độc đáo của các thiền sư Việt Nam đắc đạo với mong muốn được góp phần nhỏ vào việc thông tin về hành trạng của những bậc long tượng trong lịch sử văn hóa Phật giáo và dân tộc.

Chuyện hai Thiền sư Việt hỏa quang tam muội

Hai Thiền sư đời Lý Thái Tông (Phật Mã) là Bảo Tánh và Minh Tâm là đôi bạn rất thân từ thuở nhỏ. Hai vị đều rủ nhau xuất gia lúc còn thiếu niên và cả hai đều nắm được tâm yếu của thiền gia (do trưởng lão Định Hương truyền pháp), suốt 15 năm dài chuyên trì tụng kinh Pháp Hoa đều đặn hằng ngày và là hai Thiền sư nổi danh khắp chốn tùng lâm đất Bắc.

Về sau, hai vị đồng trụ trì ở chùa Cảm Ứng tại Sơn Ấp, phủ Thiên Đức, thuộc vùng Bắc Ninh ngày nay. Đến năm 1034, tự thấy công việc hoằng pháp của mình đã hoàn mãn, hai vị cùng muốn dùng phép hoả quang tam muội để hóa thân. Nghe tin ấy, vua Lý Thái Tông sai sứ đến thỉnh về triều, mở hội giảng kinh thuyết pháp. Thuyết xong, hai vị đồng phóng lửa từ bên trong thân mình để hỏa quang tam muội  trước đông đảo đồ chúng và để lại nhiều xá lợi thuộc dạng thất bảo.

Để tìm hiểu, chúng tôi đến gặp sa môn Huệ Thiện và được giải thích về "hỏa quang tam muội" như sau:

Hỏa quang tam muội: Hỏa quang tức là sức nóng và sức sáng tỏa ra từ sức đại định của các Thiền sư đắc đạo. Tam muội là chữ dùng để chỉ trạng thái của một hành giả trụ tâm mình vào một chỗ không lay động gọi là Samadhi theo tiếng Sankris, còn gọi là "tam ma địa", "tam ma đề" hoặc "chánh định" và "chánh tâm hành xứ"...

Dẫn giải thêm, sa môn Huệ Thiện giới thiệu chúng tôi tìm hiểu nội dung liên quan qua cuốn Từ điển Phật học Huệ Quang do Hòa thượng Thích Minh Cảnh chủ biên.

Theo kinh sách truyền tụng trong Phật Giáo, thường nói nhiều về các loại Tam Muội. Một trong những loại Tam Muội đó có tên là Hỏa Diệm Tam Muội, hay còn gọi là Hỏa Sanh Tam Muội, cũng gọi là Hỏa Quang Tam Muội, tức là loại đại định tung ra lửa. Ðức Phật cũng đã từng nhập pháp Tam Muội nầy, từ trong thân ngài xuất ra thứ lửa mạnh để hàng phục giống rồng độc.

Theo đó, "hỏa quang tam muội" còn gọi Hỏa giới tam muội, Hỏa diệm tam muội hoặc Hỏa sinh tam muội, tức là ngọn lửa phát ra từ thân mình "biểu thị cho việc dùng lửa trí huệ của tâm Bồ đề thanh tịnh mà thiêu sạch phiền não và tam độc (tham - sân - si) cùng ngũ dục (tiền tài, sắc dục, danh vọng, ăn uống và mê ngủ)". Ngọn lửa ấy cũng có trường hợp "phát ra để tự thiêu thân mà nhập Niết bàn".

Khi đức Phật Thích ca Mâu ni nằm nghiêng hông bên phải an nhiên thị tịch trong rừng Tala song thọ, ngài Ca-diếp từ xa về thấy "Tam muội chân hỏa trong kim quan của Phật cháy đỏ rực với ánh sáng xá lợi chiếu khắp đất trời".

Riêng trường hợp hai Thiền sư Bảo Tánh và Minh Tâm tự phóng hỏa quang tam muội để lại thất bảo không chỉ là chuyện đồn đại ngoài xã hội đương thời mà còn ghi rõ trong Đại Việt sử ký toàn thư với thông tin: "Vua xuống chiếu đem thất bảo ấy về chùa Trường Thánh để hương đèn thờ cúng"...