Trong Phật giáo hình ảnh hoa sen thường chiếm vị trí quan trọng trong không gian thờ tự, chùa chiền, gắn liền với hình ảnh Chư Phật, chư Bồ tát tĩnh tọa trên đài sen, đứng trên đài Sen hoặc tay cầm nhành Sen thuần khiết.

Tại sao hoa sen lại gắn liền với Phật giáo và trở thành một trong những biểu tượng của Phật giáo, sở dĩ hoa sen được như vậy là nhờ 8 đặc tính tốt đẹp sau đây: 1-Vô nhiễm, 2-Trừng thanh, 3-Kiên nhẫn, 4-Viên dung, 5-Thanh lương, 6-Ngẩu không, 7-Bồng thực.

1. Vô nhiễm – Hoa Sen dù mọc lên từ bùn nhưng không mang mùi hôi của bùn

Loài sen thường mọc ở những nơi ẩm ướt và có nước như đầm, ao, sông, ao, hồ… nhưng thân hoa không hề bị vướng bẩn bởi những thứ dơ bẩn của môi trường xung quanh. Bùn là tượng trưng cho phiền não nhiễm ô, còn hoa sen là tiêu biểu cho thanh tịnh. ca dao Việt Nam từ xưa đã biết đặc tính đáng quý này:

“Trong đầm gì đẹp bằng sen Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng Nhị vàng, bông trắng, lá xanh Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.”

Trong mỗi người chúng ta đều sẵn có đặc tính bất cấu nhiễm này. Hoa sen là để tiêu biểu ẩn dụ cho mỗi người chúng ta ai ai cũng sẵn có Phật tánh. Nó giống như người tu hành sống giữa trần tục phù du với biết bao nỗi khổ trên đời nhưng vẫn luôn giữ vững cái tâm trong sáng, vô thường vô ngã. Cư trần bất nhiễm trần.

2. Trừng thanh (Lóng trong) – Chỗ nào có hoa Sen mọc thì chỗ đó nước được làm trong

Điểm đặc biệt là chỗ nào có hoa sen mọc, thì chỗ đó nước được làm trong. Do đó, khi chúng ta hái hoa sen, thì đôi khi khỏi cần phải rửa, bởi hoa sen không dính bùn nhơ. Bởi vì bản chất của nó mang sẵn tính trừng thanh. Điều này để nói lên cái ý nghĩa biểu trưng rằng, nơi nào có Phật Pháp, có người tu Phật, thì nơi đó sẽ đem lại cho chúng sanh có sự an lành, là miền đất tịnh thổ.

3. Kiên nhẫn – Rễ củ của Sen kiên nhẫn nằm trong bùn thật lâu, chờ đợi khi hội tụ đầy đủ nhân duyên sẽ vươn lên mạnh mẽ.

Hoa sen là loại túc căn thảo, tức một loại có nẩy mầm từ rễ củ của năm trước. Rễ củ của nó nằm trong bùn thật lâu để chờ đợi khi hội tụ đầy đủ nhân duyên là nó sẽ nẩy mầm ngay. Sự chờ đợi đó, tức là đức tính kiên nhẫn rất là kỳ thú. Đức tính nầy, rất cần thiết trong đời sống hằng ngày của chúng ta. Người nào có đức tính kiên nhẫn nầy, thì người đó khi ra làm việc gì chắc chắn sẽ dễ đạt được thành công. Bằng ngược lại, thì khó mong đạt được.

Có nhiều khi, vì một việc rất nhỏ nhặt nào đó xảy ra mà chúng ta cũng không đủ sức kiên nhẫn để vượt qua, thì đừng nói chi đến việc trọng đại. Cho nên, đức tính kiên nhẫn là một đức tính tối thiết yếu trong đời sống hướng thượng thăng hoa, khác nào hoa sen đã kiên nhẫn vươn lên tìm sự sống cao đẹp vậy.

Nó cũng phần nào tượng trưng hình ảnh những người có tâm hướng Đạo, đối diện với đấu tranh, mâu thuẫn sẵn sàng nhường một bước, chờ thời cơ thuận lợi để vươn lên, chứ không nhất thiết phải bon chen: LÙI MỘT BƯỚC, BIỂN RỘNG TRỜI CAO. Đó cũng là một quan niệm sống tốt đẹp của nhà Phật.

4. Viên dung – Hoa Sen có những cánh hoa bao bọc gương sen tròn trịa – đây là tiêu biểu cho tính viên giác của mỗi chúng sinh sẵn có

Đức tánh nầy, đặc biệt chỉ có hoa sen mới có. Vì hoa sen có những cánh hoa bao bọc gương sen tròn trịa. Đây là tiêu biểu cho tánh viên giác của mỗi chúng sanh sẵn có. Tánh viên giác vượt ngoài phạm trù nhân duyên đối đãi.

5. Thanh lương – Có hương sắc nhưng không ngào ngạt kiêu sa

Hoa sen vừa có hương lại vừa có sắc. Tuy nhiên hương sen thường thoang thoảng, dịu dàng chứ không nồng nặc, tạo cho con người có cảm giác an lành khi được thưởng thức và ngắm loài hoa này.

6. Ngẩu không – Trong ruột thân Sen trống rỗng, tượng cho tính “không” của Phật gia

Hoa Sen tuy thân ngay thẳng nhưng trong ruột thì trống rỗng. Điểm đặc biệt này để nói lên một ý nghĩa rất thâm trầm là người tu hành cần có tính không, phải hỷ xả buông bỏ tham chấp dụng vọng.

7. Bồng thực: Hoa Sen nở ra đã có gương, có hạt sẵn rồi. Đó là nhân quả đồng thời.

Các loài hoa khác, khi bông tàn mới kết nụ thành trái và có hạt. Ngược lại, hoa sen thì không như thế. Hoa sen nở ra thì đã có gương có hạt sẵn rồi. Đó là nhân quả đồng thời. Điều này nói lên một triết lý sống; nhân quả không bao giờ sai khác. Nhân quả như hình với bóng, hình thế nào thì bóng như thế đó, gieo nhân nào thì gặt quả đó.

Từ khi Phật gia xuất hiện cho đến nay, hoa sen với những ý nghĩa của nó đã thấm sâu vào tâm thức người hướng Phật. Truyền thuyết kể rằng, Đức Phật đã từng nói với các đệ tửcủa mình, như nước đại dương chỉ có thuần một vị mặn, giáo lý của Như Lai cũng chỉ có thuần một vị giải thoát. Vịgiải thoát đó chính là cởi trói cho những ràng buộc, những khổ đau, những cố chấp, bám víu .v.v… của chúng ta trong cuộc đời. Như thể hoa sen, lấy chất liệu là bùn nhơ, nước đục nhưng hương sắc thuần tịnh của nó làm ấm áp lòng người.

Thế nên, muốn cho đời sống được an ổn tươi mát thơm tho như hoa sen, thì chúng ta nên nhớ đến những đặc điểm này mà hành xử tu nhân tích đức, làm lợi ích cho mình và người, thì chắc chắn chúng ta sẽ có hạnh phúc an lạc ngay trong đời sống hiện thực, không cần phải tốn công hao sức tìm nơi đâu xa xôi. Niết bàn hay đau khổ, rốt lại ở nơi tâm chúng ta mà thôi.