Đi trong thế giới của người điên, mấy ai cho rằng ta là kẻ bình thường? Đi trong thế giới bình thường, mấy ai cho rằng ta là kẻ bị điên?

Hai phạm trù của tỉnh và mê, trí và ngu, thế gian vẫn thường hay định nghĩa. Và trong những định nghĩa ấy, đã không ít lần ta giật mình đỏ mặt vì mình cũng có hiện thân của kẻ mê, kẻ ngu trong cái mác trí thức từ nhiều năm qua.

Cũng lắm lúc không dám nhìn lại mình. Dường như ta đã vỗ ngực xưng tên rất nhiều nhưng cuối cùng vẫn chỉ là sự rỗng không, sự mê muội giữa đại dương của nguồn tri thức. Đã vạn kiếp ta mộng cùng thế gian lang thang từ muôn kiếp trong cuộc hành trình thiên lý mà vẫn chưa có sự trở về thật sự.

Lâu nay, ta vẫn chấp cái thân giả dối, cái tâm hư vọng này là một ngã thể bất biến, ta áp đặt mọi tri kiến của mình lên người khác, ta có thể làm bất cứ điều gì (ngay cả làm cho người khác đau khổ) cũng chỉ để cung phụng cho cái túi da này. Cái bản ngã thật bự lớn lên mỗi ngày để rồi cuối cùng ta đã giết chết chính mình mà không biết.

Người giành khôn là kẻ dại, người chịu dại tức là khôn. Minh họa: Keith Brabender

Thân tứ đại rồi cũng trở về với cát bụi, chết là hết thì tiếc gì ngày tháng ăn chơi, đắm mình trong thú vui dục lạc của thế gian.

Ta coi thường lý Nhân – Quả, ta tha hồ tạo nghiệp, ta không màng đến sự khổ đau của tha nhân, cười trong nước mắt của thế gian, đứng trên nỗi đau tột cùng của người. Cái ngã và ngã sở quá lớn nên ta chưa từng biết xả bỏ là gì, chỉ biết hưởng thụ và rồi phiền não lăng xăng trong dòng suy nghĩ nên đến tận bây giờ vẫn còn trôi lăn mãi giữa dòng tử sinh.

Tham lam, sân hận, si mê, cống cao ngã mạn, nghi ngờ… đã làm cho ta và người mất đi sự truyền thông, ta ôm mình trong nỗi đau nghĩ rằng không ai hiểu mình, ta đã tách mình ra khỏi cộng đồng sống trong thế giới u uất của riêng mình. Mỗi một sát-na đi qua, ta đã hủy diệt chính ta mà cứ ngỡ đời chỉ còn mình ta là trên hết?!

Cuộc sống là những chuỗi ngày của sự bon chen, đấu tranh, não phiền và hờn giận, ta cũng là phần tử góp nên sự “đấu đá” đó. Là ta đó! Mấy ai nhận ra? Mấy ai dám đối diện? Ngu si trong cái danh hiệu của người tri thức, lấy bằng cấp của thế gian để cho rằng ta là kẻ hơn người. Ôi! Cuộc đời! Một dòng sinh diệt triền miên, sống trong mộng mà cho là thực nên ta vẫn còn ngơ ngẩn trước cơn vô thường của cuộc đời.

Đau đớn thay! Đúng lắm thay! Người giành khôn là kẻ dại, người chịu dại tức là khôn!

Vâng! Cái mà ta cho rằng hiểu biết hơn người, thông đạt tất cả khoa học, triết học, văn học thế gian cũng chỉ là cái hiểu biết ngọn ngành, không giải thoát được sinh tử. Chính vì bám vào đó, ta tự cho mình là trí, ai ngờ rằng đó chính là cực ngu!

Người trí luôn biết nhận chân giá trị của giáo pháp để làm mái chèo mà qua khỏi dòng sông diệt – sinh. Người hiểu được quy luật nhân – quả, nguyên lý duyên khởi thì không còn khổ đau trước sự biến chuyển cuộc đời, sống tỉnh thức trong mỗi phút giây đi qua, nhận ra sự chuyển động của dòng tâm thức, nhận ra ta và người, nhận ra mọi thứ vốn không phải là thường còn, tâm an nhiên tự tại, không động cũng chẳng trụ, tất cả chỉ thuần một tánh di nhiên.

Hơn nữa, người trí chỉ giáo hóa người khác khi mình đã có một vị trí thích đáng. Chia sẻ, độ người cũng phải đúng chỗ, tùy lúc. Giáo pháp Phật-đà là để giúp người có được sự chuyển hóa, chứ không phải để khoe kiến thức, so tài hơn thua.

Tinh thần người học Phật không coi trọng chức vụ, địa vị. Tuy nhiên, trong một vài hoàn cảnh thì đó cũng là phương tiện để độ người. Nên nhớ đó là phương tiện chứ không phải sự lạm dụng để phân chia cao thấp, lớn nhỏ. Nếu ta còn mắc kẹt trong cái phân biệt thì con đường giải thoát xa muôn trùng, biết nẻo nào để trở về?

(còn tiếp)

Nguyên Giác Hạnh